نێچیرڤان بارزانی: کابینەی تازەی حکومەت پێش هەڵبژاردن پێکنایەت

سەرۆکی هەرێمی کوردستان دەڵێت، ئەم هەڵبژاردنەی بەڕێوەیە "گرنگترین هەڵبژاردنە لەدوای 2005". دووپاتیکردەوە "قووڵایی ستراتیجیی هەرێمی کوردستان بەغدایە". رەخنەی لە جێبەجێنەکردنی دەستووریش گرت و وتی "لە ناوەڕۆکدا عێراق هەموو شتێکە تەنیا فیدراڵی نییە".
 
نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان ئەم قسانەی لە دیداری مێری کرد. باسی لەوەش کرد، سەرچاوەی هەموو کێشەکانی هەولێر لەگەڵ بەغدا، هۆکارەکەی جێبەجێنەکردنی دەستوورە. ئاماژەی بەوەش دا، "ئەوەی عێراق لەگەڵ هەرێمی کوردستان دەیکات، مەرکەزیەتێکی بەهێزە".
 
سەرۆکی هەرێمی کوردستان، دەستووری عێراقی "بە گرنگ" ناوبرد و رایگەیاند، دانی بە مافەکانی کورد دا ناوە، بەڵام رەخنەی هەبوو لەوەی وەکو خۆی جێبەجێ ناکرێت.
 
نێچیرڤان بارزانی، لە بەشێکی دیکەی قسەکانی دا وتی، "دیموکراسییەتی کوردستانیش بێ کێشە نییە، بەڵام پێمان وایە لەسەر رێچکەیەکی دروستین. دیموکراسییەت، دیاری نییە بیدەی بە میلەتێک، پراکتیزەکردنی قۆناخە". 
 
لەبارەی هەڵبژاردنی داهاتووی پەرلەمانی عێراقیش وتی، "دوای 2005 ئەمە گرنگترین هەڵبژاردنە لە عێراق. ئەمە قۆناغێکی نوێیە لەم وڵاتە و دەبێ هەموو عێراقییەکان بە گرنگ بزانن و هەست بە بەرپرسیارێتی بکەن. دەبێ خۆمان بسەلمێنین، کە بوونی کورد لە بەغدا سەرچاوەی هێزە بۆ هەرێمی کوردستان".
 
سەرۆکی هەرێمی کوردستان لەبارەی کێشەی مووچەوە وتی، دەبێ لەدوای ئەم هەڵبژاردنەوە دەستوور جێبەجێ بکرێت و هیچ هۆکارێک نامێنێ پێشێلی دەستوور بکرێ.
 
باسی پێکهێنانی حکومەتی نوێی هەرێمی کرد، بەڵام وتی، "باوەڕناکەم پێش هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق کابینەی تازەی حکومەت پێکبێت".

سەرۆکی هەرێمی کوردستان لە بەشێکی قسەکانیدا باسی لە پەیودەندییەکانی هەرێمی کوردستان کرد لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ و وتی، "دەمانەوێت فاکتەری سەقامگیری بین لە ناوچەکەدا."
 
نێچیرڤان بارزانی باسی لە پەیوەندییەکانی هەرێمی کوردستان کرد لەگەڵ کۆماری ئیسلامیی ئێران کرد و رایگەیاند، " ئێران دراوسێیەکی باشە و دەمانەوێت پەیوەندییەکی باشمان هەبێت." گوتیشی، "هیچ کات نامانەوێت پەیوەندییمان لەگەڵ ئێران تێکبچێت." 
  
سەرۆکی هەرێمی کوردستان باسی لە دوایین سەردانی بۆ ئێران کرد و رایگەیاند، "پێم وایە دوای سەردانەکەم بۆ ئێران و کۆبوونەوە لەگەڵ رێبەری کۆماری ئیسلامیی ئێران پەیوەندییەکانمان لەگەڵ ئێران بۆ باشتر گۆڕاون."
 
لەبارەی هێرشەکانی ئەم دواییانەی سەر هەرێمی کوردستان کە فڕۆکەخانە و کێڵگە نەوتییەکانیان دەکردنە ئامانج، نێچیرڤان بارزانی رایگەیاند، "هێزی چەکدار هەیە درۆن دژی هەرێمی کوردستان بەکاردەهێنێت و مووچە لە حکومەتی عێراق وەردەگرێت."
 
نێچیرڤان بارزانی لەبارەی پەیوەندییەکانی هەرێمی کوردستان لەگەڵ تورکیا ئاماژەی بەوە دا، " پەیوەندییەکی زۆر دۆستانەمان لەگەڵ تورکیا هەیە."
 
پرۆسەی چارەسەری تورکیا تەوەرێکی دیکەی قسەکانی نێچیرڤان بارزانی بوو و وتی، "تورکیا لە سەرخستنی پڕۆسەی چارەسەری جیدییە."
 
سەرۆکی هەرێمی کوردستان باسی لە رۆڵی پارتی کرێکارانی کوردستان پەکەک کرد لە پرۆسەی چارەسەری و ئاماژەی بەوە دا، "دەبێت پەکەکە هەندێ هەنگاو بنێت بۆ ئەوەی پرۆسەی چارەسەری بگاتە ئەنجام."
 
حکومەتی نوێی سووریا و مامەڵەی لەگەڵ پێکهاتە و کەمینەکانی وڵاتەکە، تەوەرێکی دیکەی قسەکانی سەرۆکی هەرێمی کوردستان بوو. ئەو لەوبارەیەوە رایگەیاند، "ئەوەی ئێستا لە سووریا هەیە دەرفەتە بۆ ژیانێكی باشتر بۆ خەڵکەکەی."
 
لەبارەی شێوازی حوکمرانی وڵاتەکە و شێوازی بەڕێوەبردنی، سەرۆکی هەرێم وتی، "پێمان وا نییە سووریا بەشێوەکی مەرکەزی بەڕێوەببردرێت و داوامان لە برایانمان کردووە بەشدارییەکی کارایان لە پرۆسەی سیاسیی سووریادا هەبێت."
 
نێچیرڤان بارزانی رۆڵی هێزەکانی سووریای دیموکرات- هەسەدەی لە شەڕی دژی داعش بەرز نرخاند و باسی لەوە کرد، "هەسەدە لە شەڕی دژی داعشدا شەهیدی زۆری داوە." 
  
دەقی بەشێک لە قسەکانی نێچیرڤان بارزانی:
 
پرسیار: دید و ستراتیژی سەرکردایەتیی کورد بۆ عێراق و ناوچەکە چییە؟
 
نێچیرڤان بارزانی: سوپاس بۆ جەنابت و ئامادەبووانی بەڕێز، ئێمە لە هەرێمی کوردستان پێش ساڵی 2003، تەقریبەن دۆخی ئێستامان هەبوو، لە رووی ئابوورییەوە وەکو ئێستا باش نەبووین، بەڵام بە نزیکەیی وەکو ئێستا بووین، ئەمریکییەکان هاتن بە ئێمەیان گوت و رازییان کردین کە عێراقێکی نوێمان لەپێشە کە ئەساسەکەی دیموکراسییەت و فیدراڵییە، ئێمە وەکو کورد، بەتایبەتی سەرکردایەتیی کورد، بە رەحمەتبێ مام جەلال و تەمەن درێژبێت جەنابی سەرۆک بارزانی، ئەوەی کە پێویستبوو بۆ عێراقی نوێ، هیچ قسووریمان نەکرد. 
 
ئێمە بەو هیوایە بووین کە عێراقێک دابمەزرێ کە کۆتایی بەو نەهامەتی و ماڵوێرانییە بێنێت کە بەسەر کورددا هاتووە. ئەگەر پرسیارەکە ئەوەیە کە دوای 22 ساڵ چ دەستکەوتێکمان بەدەستهێناوە؟ بە رای من خودی دەستووری عێراق وەکو وەرەقەیەک دەستکەوتێکی گەورە بوو بۆ هەرێمی کوردستان، نابێ ئێمە بە کەم سەیری بکەین. 
 
ئەو بەڵگەیەی کە دان بە هەندێک لە مافەکانی کورد و هەموو پێکهاتەکاندا دەنێت نەک تەنیا کورد، نابێ ئەوە بە کەم بزانین، دەبێ بە دەستکەوتێکی گەورەی بزانین، بەڵام کێشەی گەورە ئەوەیە کە ئایا ئەم دەستوورە جێبەجێ کراوە؟ دەتوانم بە نەخێر وەڵامی ئەو پرسیارە بدەمەوە. 
 
هەموو ئەم کێشانەی کە ئەمڕۆ ئێمە لە کوردستان دەیانبینین.. لەگەڵ بەغدا لەسەر نەوت، بودجە و مادەی 140 و پێشمەرگە، هەمووی سەرچاوەی یەک شتە، ئەویش ئەوەیە کە تاوەکو ئێستا دەستووری عێراق وەکو خۆی جێبەجێ نەکراوە. وەزعی عێراق بەو شێوەیە؛ ئەگەر تۆ پرسیار لە شیعەکانی عێراق بکەیت، هەمیشە مەترسییان لە رابردوو هەبووە، رابردوو وابوو و وایان بەسەرهێناین. پرسیار لە سوننە بکەیت دەڵێن، داهاتوو روون نییە. پرسیار لە کوردیش بکەیت دەڵێ: نە رابردوو، نە ئێستا و نە داهاتووش.. ترسی هەیە، ترسی هەیە ئەمە بەرەو کوێ دەڕوات.
 
پێموایە ئەگەر بمانەوێ عێڕاقێکی خۆشگوزەران لە رووی سیاسی، کۆمەڵایەتی و ئابوورییەوە ببینین، مەرجی یەکەم پابەندبوونە بە دەستووری عێراق. 80٪ی گەلی عێراق دەنگیان بە دەستوور داوە، ئێمەش دەنگمان بۆی داوە. زۆر باش بە بیرم دێ ئەوکاتەی کە دەستوور نووسرا، جەنابی سەرۆک بارزانی لە بەغدا گەڕایەوە، گوتی: "هەموو مافەکانی ئێمەی تێدا نییە، بەڵام دەستکەوتی گەورەشی تێدایە".
 
گەورەترین کێشەی عێراق ئەوەیە کە تاوەکو ئێستا کەس نازانێت سیستمی عێراق فیدراڵییە یان ناوەندییە. لە رووی پراکتیزەکردنی رۆژانە زۆر زۆر مەرکەزییە، لە سەرەوە پێی دەگوترێ عێراقی فیدراڵی، بەڵام لە ناوەڕۆکدا عێراق هەموو شتێکە بەس فیدراڵیی نییە. 
 
ئەوەی لەگەڵ هەرێمی کوردستان دەیکەن، لە هیچ سیستمێکی فیدراڵی نابینرێت، ئەوەی کە عێراق لەگەڵ هەرێمی کوردستان دەیکات، مەرکەزییەتێکی زۆر بەهێزە.
 
جارێکیان لە کۆبوونەوەیەک لەگەڵ ئیتاری تەنسیقی (چوارچێوەی هاوئاهەنگی) کە لە هێزە شیعییەکان پێکهاتووە، گوتم: براینە با من راشکاوبم لەگەڵتان، ئێوە کە سەیری هەرێمی کوردستان دەکەن، نەک پێتان وایە کە تەسەڕوفاتی هەرێمی کوردستان هی وڵاتێکی فیدراڵ نییە، بەڵکو خۆتان بە دەوڵەتێکی خاوەن سەروەریی دەزانن، بەڵام ئەوەی کە ئێمەش لە هەولێرەوە سەیری ئێوە دەکەین، رەفتاری ئێوە لەگەڵ هەرێمی کوردستان ئەوەندە مەرکەزییە، هەموو شتێکە بەس فیدراڵی نییە. با دابنیشین پێکەوە بزانین لەکوێ ئێمە یەکدی دەگرینەوە. هەرێمی کوردستان ئێستاش خوازیاری ئەوەیە (من ئەو قسەیەم چەندین جار گوتووە و ئێستاش دووبارەی دەکەمەوە) بە باوەڕ بەخۆبوونەوە ئەو قسەیە دەکەم کە هەرێمی کوردستان پێیوایە عومقی ستراتیژی هەرێمی کوردستان؛ بەغدایە. 
 
ئەمە نە بۆ سیاسەتە و نە بۆ موجامەلەشە، دەبێ ئێمە لەگەڵ بەغدا بگەینە نەتیجە. جەنابت باسی هەڵبژاردنەکانت کرد، ساڵی 2005 قۆناخێک بوو لە عێراق کە سیستمی دیموکراسی لەم وڵاتە تەبەنی کرا، دیموکراسی هەر ئەوە نییە کە چوار ساڵ جارێک بچیت لە هەڵبژاردندا بەشداربیت، لەگەڵ ئەوەشدا پرۆسەیەکی کەم نییە. ئەمڕۆ سەرۆکوەزیرانی پێشوو ئەمڕۆ وەکو کەسێکی ئاسایی بینیم، ئەمە گۆڕانێکی زۆر گەورەیە لە عێراق، عێراقییەکان ئەمەیان نەدیوە، هەر بینیویانە یەک کەس حوکمیانی کردووە. 
 
پرۆسەیەکی دیموکراتی لە عێراقدا هەیە، بەڕاستی دەبێ ئێمە دەستخۆشی بکەین بۆ ئەمە، بەس ئەمە کافییە یان کافیی نییە، بابەتێکی دیکەیە. 

دیموکراسییەت پاکێجێک نییە بە دیاری بیبەیت بۆ وڵاتێک، غەڵەتی گەورە کە لە 2003 کرا، پێیان وابوو کە دیموکراسییەت هەدیەیە، دیموکراسییەت ژیانی رۆژانەیە، ئایا دیموکراسییەتی کوردستان تەواوە و هیچ کێشەی نییە؟ بەرێوەڵڵا هەیەتی. بەڵام ئێمە پێمانوایە لەسەر رێچکەیەکی دروستین، لەگەڵ هەموو ئەو کەموکوڕییانەی کە هەمانە.
 
دیموکراسییەک هەدییە نییە بە میللەتێکی بدەیت، پراکتیزەکردنی ژیانی رۆژانەیە، بۆ گەیشتنی میللەتان بەو قۆناخە کاتێکی یەکجار زۆری دەوێ.
پێموایە ئەم هەڵبژاردنەی کە لەپێشـمانە یەکجار زۆر گرنگە، دوای 2005 ئەمە گرنگترین هەڵبژاردنە لە عێراقدا، ئەمە بانگەشەی هەڵبژاردن نییە، دەمەوێ گرنگیی هەڵبژاردنەکە باس بکەم، هەڵبژاردنی 2005 چەند گرنگ بوو بۆ دیموکراسییەتی عێراق، ئەم هەڵبژاردنەش قۆناخێکی نوێیە لەم وڵاتە کە دەبێ هەموو عێراقییەکان ئەم پرسە زۆر زۆر بە گرنگ بزانن و هەست بەو بەرپرسیارێتییەس بکەن. 
 
زۆرجار لە کوردستان دەڵێن، بۆ لە هەڵبژاردن بەشداربین. کاکە دەبێ بیسەلمێنین سەنگی کورد و پێکەوەبوونی کورد لە بەغدا سەرچاوەی هێزە بۆ هەرێمی کوردستان. دەبێ لە هەرێمی کوردستان چەند گرنگی بە هەڵبژاردنەکانی نێوخۆیی دەدرێت، دەبێ ئەوەندەش بە گرنگییەوە سەیری هەڵبژاردنەکانی عێراق بکات. 
 
دەستوور جێبەجێ نەکراوە.. ئەم قۆناخانەی لەدوای 2005 بەسەر عێراقدا هات، شەڕی نێوخۆ، پرسی داعش و کێشەکانی دیکە.. عێراق بە قۆناخێکی راگوزەردا دەڕوات، راستە ئەو ماوەیە زۆرە و 22 ساڵە، بەڵام بۆ دەوڵەتسازی، پرۆسەیەکی زۆر زۆر نوێیە. دەوڵەتسازی بە رۆژ و دووان یان بڵێی دەبێ لەم کاتەدا جێبەجێ بکرێت، وانییە.. ئەمە دەخایێنێت.
 
ئەم هەڵبژاردنەی ئێستای عێراق ئێمە دەباتە قۆناخێکی نوێ، ئەو قۆناخە چییە؟ قۆناخی جێبەجێکردنی دەستووری عێراقە. لەبەرئەوەیە ئەم قۆناخە بۆ هەرێمی کوردستان گرنگە. من پێموایە ئێستا بەغدا بە هەموو پێکهاتەکانییەوە درک بەوە دەکات کە دەبێ ئەم قۆناخە دەستپێبکات و بۆ سەقامگیری سیاسی، کۆمەڵایەتی و ئابووریی لە عێراق؛ جێبەجێکردنی ئەو دەستوورە زۆر موهیمە.
 
پرسیار:  بۆچی پەرلەمانی کوردستان کۆنابێتەوە، بۆچی حکومەت پێکناهێنرێت، بۆچی کوردستان ئەم گرفتەی هەیە؟
 
نێچیرڤان بارزانی: پرسیارێکی زۆر بەجێیە.. یەکەم، با من بێمە سەر ئەو هەڵبژاردنەی کە کرا. ئێمە لە هەرێمی کوردستان هەڵبژاردنێکی زۆر سەرکەوتووانەمان ئەنجامدا، بەشداریی خەڵک نزیکەی 72٪ بوو، ئەگەر سەیری ئەوکاتە بکەین کە هەڵبژاردن کرا، هەر لەم شاری هەولێرە لە رۆژێکدا دوو گردبوونەوەی زۆر گەورە روویدا، یەکێکیان پارتی، ئەوی دیکەیان یەکێتی، بەڵام یەک کێشە لە بەینی ئەم دووانە رووینەدا، من ئەمەش بە دەستکەوتێکی گەورە دەزانم بۆ چۆنێتی بیرکردنەوەی خەڵکی ئێمە لەسەر هەڵبژاردن و دیموکراسییەت، لە یەک شاردا ئەم دوو حیزبە گەورەیە بانگەشەی هەڵبژاردن بکەن و یەک موشکیلەش لە نێوانیان روونەدا. 
 
پرۆسەی دروستکردنی حکومەت زۆری خایاند، بەڵام ئەوەی کە موهیمە ئێمە لەگەڵ برایانی خۆمان لە یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان، ئێستا پەیوەندیی نێوان ئەم دوو هێزە زۆر باشترە لە جاران، راستە نەگەیشتووینەتە قۆناغی پێکهێنانی حکومەت، بەڵام ئێمە قۆناغی زۆر گرنگمان بڕیوە لەگەڵ یەکدی.

ئێمە روئیای سیاسیی خۆمان بۆ داهاتووی ئەم وڵاتە و چۆنێتی ئیدارەدانی لەگەڵ بەغدا، وەرەقەیەکی هاوبەشمان دروستکردووە. ئەوەی کە ماوەتەوە ئەوەیە؛ چ پۆستێک بۆ کێ؟ من نامەوێ هیچ موبەڕیڕێک بۆ ئەوە بێنمەوە، بەڵام لەسەر ئەوە زۆری خایاند و نامەوێ دیفاع لەمە بکەم.

پێموایە دەبوو زووتر حکومەت پێکبهێنین، بەڵام هەندێ واقیع هەیە دەبێ ئەوانەش ببینین، من هیوام دەخواست هەر مانگی دووەم و سێیەم حکومەت پێکهێنرابا، بەڵام هەندێک ئاستەنگ و بێ متمانەیی هەیە دەبێ ئەمانە عیلاج بکرێن، بەڵام لەگەڵ ئەمە هەر هەموویاندا، لە زۆر شت کە پەیوەندیی بە دەستکەوتی هەرێمی کوردستانەوە هەیە ئێمە کۆدەنگین لە بەغدا. 
 
ئەوەی کە کاک بافڵ وتوویەتی، کاکە یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان هاوبەشی سەرەکیی ئەم حکومەتەیە، چاودێر نییە، بۆ چاودێرە؟ بەم قسەیە یەکێتی ناتوانێت لە مەسئولییەت رابکات. یەکێتیش بەشدارە لەم حکومەتە، ئەم حکومەتە کە پێشتریش پێکهاتووە، یەکێتی و پارتی و ئەوانەی بەشداربوون مەسئولییەتیان هەیە. پێشموایە پارتی هەست بەوە دەکات کە یەکێتی هاوبەشی سەرەکیی خۆیەتی.